Putin i Xi nie są przyjaciółmi. Sojusz Rosji i Chin opiera się na interesach
Możliwe, że w nadchodzących tygodniach będziemy świadkami szeroko zakrojonych prób wbicia klina między Putina i Xi.
Putin i Xi. Straszni przyjaciele
Mówi się o nowych amerykańskich cłach na Chiny, albo o 100 proc. od 1 listopada, albo nawet o 500 proc., ale nie wiadomo kiedy, i rzekomo obiecano je tylko pod warunkiem przyłączenia się Europejczyków. Celem tej rzekomej lekcji Trumpa jest zniechęcenie Chin do kupowania rosyjskiej ropy.
Jednocześnie Trump planował przynieść Putinowi jakieś superpremie do Budapesztu w zamian za zakończenie wojny i osłabienie jego przyjaźni z chińskim odpowiednikiem. Spotkanie zostało na razie odwołane, ale te propozycje będą się powtarzać wielokrotnie.
Oto zarys szeroko zakrojonego i brutalnie realizowanego planu, mającego na celu zmuszenie Putina i Xi do zerwania przyjaźni. Powiecie, że wygląda to mniej jak projekt strategiczny, a bardziej jak kolejna runda pustych słów, których byliśmy już świadkami w tym roku?
Ale strach przed chińsko-rosyjskim sojuszem nie jest niczym nowym i jest dość silny wśród amerykańskiej klasy politycznej. I klasa ta rzeczywiście jest gotowa zapłacić wysoką cenę, aby zerwać przyjaźń między dwoma imperiami, których się obawia. Pytanie o to, co leży u podstaw ich bliskości i jak bardzo każde z imperiów ją ceni, pozostaje aktualne, niezależnie od zwrotów akcji Trumpa.
Wojna z chińskimi dostawami
Dla wygody podzielimy rosyjsko-chińskie pokrewieństwo na trzy komponenty: duchowo-polityczny, oddolny i materialno-ekonomiczny. Zacznijmy od tego ostatniego.
Chiny pozyskują około 20-30 proc. importowanej energii (ropy, gazu, węgla) z Rosji i wysyłają do naszego tysiącletniego kraju mniej niż 4 proc. swojego eksportu towarów. Jako rynek zbytu, zwłaszcza w porównaniu z UE i Stanami Zjednoczonymi (które łącznie odpowiadają za 33 proc. chińskiego eksportu), Rosja nie ma dla Chińczyków szczególnego znaczenia. Jednak jako źródło paliwa jest zauważalna i ważna.
Ale na świecie jest wielu innych dostawców paliw i dopóki nie wybuchnie wojna światowa, przejście na nich nie będzie trudne. Wystarczyłby prosty rozkaz prezydenta Xi.
Z rosyjskiej strony sytuacja nie jest taka prosta. Od czasu inwazji na Ukrainę udział Chin w rosyjskim imporcie wzrósł do prawie 40 proc. Chiny, że tak powiem, zamieniły się miejscami z Europą. Przed wojną w 2021 roku dostawy z UE były mniej więcej na tym samym poziomie, co obecnie z Chin. Obecnie handel z Europą spadł kilkukrotnie, podczas gdy z Chinami wzrósł wykładniczo.
Oprócz artykułów gospodarstwa domowego Chiny dostarczają Putinowi szereg niezbędnych artykułów wojennych – specjalistyczną elektronikę, komponenty do dronów, systemy łączności i wiele innych. Nie może prowadzić wojny bez chińskich dostaw.
Ale to niekoniecznie musi być na zawsze. Co się stanie, gdy i jeśli Putin uzna za korzystne zakończenie tej wojny, zawarcie pokoju z Zachodem i zerwanie przyjaźni z Chinami? Czy będzie miał polityczne i techniczne możliwości, by zerwać więzi gospodarcze z Chinami?
Paradoksy rozwoju Rosji
Możliwości jest mnóstwo. Sam “zwrot na Wschód” Putina dowiódł, że przywódca narodu ma wystarczającą władzę, by podejmować najbardziej nieprawdopodobne rządowe kroki. Od początku istnienia Rosji do 2022 roku główny szlak handlowy prowadził zawsze do Europy. A teraz, dzięki jednemu rozkazowi Putina, główny szlak handlowy prowadzi teraz do Chin. Co powstrzymuje go przed ponownym odwróceniem losów imperium?
Nie wspominając już o tym, że nawet teraz powiązania gospodarcze Rosji z Chinami nie wydają się wszechogarniające. W pewnym sensie są wręcz paradoksalne.
Obroty handlowe osiągnęły szczyt w 2024 roku, ale spadły o 9 proc. w ciągu pierwszych trzech kwartałów tego roku. Skumulowane bezpośrednie chińskie inwestycje w Rosji są niewielkie (11,8 mld dolarów, czyli 2,4 proc. wszystkich ówczesnych inwestycji zagranicznych ) i praktycznie nie rosły nawet w kolejnych, niezwykle dochodowych latach.
Głębokość chińskiej penetracji gospodarczej w regionie Zabajkalskim i na Dalekim Wschodzie, która była przedmiotem wielu legend, jest mocno przesadzona. Chińskie firmy dzierżawią obecnie jedynie od 0,5 proc. do 2 proc. gruntów rolnych w tych regionach, głównie pod uprawę roślin wysyłanych bezpośrednio do Chin. Najważniejszą uprawą jest soja. W wyrębie lasów Chińczycy zazwyczaj występują jako nabywcy, a nie właściciele zasobów.
Rozwój rosyjskiej gospodarki przez Chiny jest rozległy, ale płytki, ograniczony do zakupu i transportu lokalnych zasobów naturalnych. Krytycy nazywają ten sposób relacji gospodarczych kolonialnym. Jednak niezależnie od terminologii, tego typu powiązania materialne można szybko ograniczyć. Z technicznego punktu widzenia zadanie to nie jest szczególnie trudne.
Prawdą jest, że powiązania między narodami nie ograniczają się do prozy materialnej.
Zimna przyjaźń Rosji i Chin
Relacje między zwykłymi ludźmi obu mocarstw wydają się powierzchowne.
Rosjanie chętnie zgadzają się, że Chiny są krajem bardziej przyjaznym wobec Rosji (74 proc. do 7 proc., sondaż FOM ), ale większość żywi złudzenie, że Rosja ma na świecie większe wpływy niż Chiny (50 proc. do 27 proc.).
Jeszcze bardziej uderzający jest jednak brak trafności ich oceny stosunków dwustronnych. Tylko 16 proc. respondentów ankiety przyznało, że Rosja jest bardziej zainteresowana rozwojem współpracy niż Chiny. Zdecydowana większość (66 proc.) stwierdziła, że oba kraje są „równo zainteresowane współpracą”, a 8 proc. Rosjan wskazało nawet Chiny jako głównego interesariusza.
Jeśli zatem połączymy ideologie, to “kolonialny” (ze strony Chin) styl współpracy z Federacją Rosyjską w dziedzinie gospodarki zostanie przeciwstawiony “kolonialnemu” (ze strony Rosjan) poglądowi na same Chiny.
To samo nastawienie jest ewidentnie odzwierciedlone w powszechnej irytacji, jaką wśród mieszkańców Moskwy wywołują tłumy dociekliwych chińskich turystów w muzeach Petersburga i Moskwy oraz innych lokalnych atrakcjach. Rzeczywiście, z powodu zerwania z Zachodem, ponad połowa turystów wjeżdżających do Rosji to Chińczycy. Nie oznacza to jednak, że poddani obu imperiów zbliżyli się do siebie na poziomie lokalnym.
W tym roku liczba turystów z Rosji do Chin ma wzrosnąć do prawie 2 milionów, ale Rosjanie częściej podróżują do Zjednoczonych Emiratów Arabskich, a zwłaszcza do Turcji. Chiny odpowiadają za zaledwie jedną dziesiątą wszystkich podróży turystycznych i biznesowych z Rosji za granicę. A udział podróży z Chin do Rosji jest kilkakrotnie niższy.
Mieszkańcy wschodnich regionów Rosji i regionów przygranicznych z Chinami znają go oczywiście lepiej. Ale nawet tę znajomość trudno nazwać głęboką. Liczba obywateli Rosji mieszkających i pracujących w Chinach, podobnie jak liczba obywateli Chin mieszkających w Rosji, wynosi podobno zaledwie od stu do dwustu tysięcy po obu stronach. A oficjalne statystyki w obu miejscach podają jeszcze niższe liczby.
Wcale nie jest jasne, czy narody obu imperiów czują się do siebie przyciągane i czy trudno byłoby im poradzić sobie z ochłodzeniem wzajemnych stosunków, gdyby do niego doszło.
Dwóch nie-przyjaciół
Jak widać, dalszy dobrobyt, a wręcz przeciwnie, rychły rozpad sojuszu obu imperiów, zależy wyłącznie od decyzji dwóch starszych mężczyzn. Mają oni wystarczającą władzę, by odwrócić bieg wydarzeń w jedną lub drugą stronę.
Nie łączą ich żadne wzajemne uczucia między narodami – zwłaszcza że ich nie ma – ani wzniosłe względy ekonomiczne – zwłaszcza że współzależność obu gospodarek nie wydaje się nieodwracalna. Przewodniczący Xi musi nadal liczyć się z opiniami swojej najwyższej nomenklatury, ale Putin jest z tego zwolniony.
Ta dwójka nie może być przyjaciółmi. Dla Xi, wnuka urzędnika Mao Zedonga, Putin jest parweniuszem. A dla Putina Xi jest człowiekiem potężniejszym od niego. Ale w grach imperialnych przywódców wzajemne uczucia nie są najważniejsze.
Władca Chin postrzega władcę Rosji jako swojego wasala. Ale pocieszeniem dla Putina jest to, że Chiny nigdy nie ingerują w sprawy swoich wasali, czy to dżihadystycznego Iranu, maniakalnej Korei Północnej, totalitarnego Turkmenistanu, czy półdemokratycznej Mongolii. Wymaga się od nich jedynie szacunku i darów, takich jak surowce.
Rosyjska, a co najważniejsze, amerykańska tradycja polega na ciągłym wtrącaniu się w sprawy innych. Dlatego proponowana przez Trumpa transformacja w Stanach Zjednoczonych jest w oczach Putina ucieczką od zdystansowanego i dyskretnego pana do wybrednego i kapryśnego. I będzie musiał zaopatrywać kogoś w surowce, bez względu na wszystko.
Chiński styl stosunków międzynarodowych, z jego brakiem zmian, arbitralnością i zygzakami, wydaje się nie tylko przejrzysty, ale i wysoce przewidywalny. A Putin ceni to sobie bardzo, właśnie dlatego, że jego styl jest zupełnie inny.
Od czasu inwazji Rosji na Ukrainę Chiny ani trochę nie zmieniły swojego stanowiska. Nie walczą bezpośrednio po stronie Putina, ale też w żaden sposób mu nie przeszkadzają, a materialna współpraca z Chinami jest niezachwiana, dając rosyjskiemu władcy niemal wszystko, co stracił na Zachodzie. Dlatego podejrzewam, że Putin nie opuści Chin, nawet jeśli z jakichkolwiek powodów zgodzi się zakończyć wojnę.
Teoretycznie, zerwanie więzi z Chinami nie byłoby dla niego trudne. Musiałby tylko nakazać to swoim arystokratom. Nie ma jednak żadnych oczywistych osobistych korzyści, które skłoniłyby go do tego. Putin prawdopodobnie będzie starał się utrzymać przyjaźń z Trumpem bez konieczności ponoszenia takich poświęceń.
Rzekoma linia rozumowania prezydenta Xi, który w przeciwieństwie do Putina nie jest absolutnym władcą swojego kraju, jest bardziej interesująca. W końcu amerykańskie cła, którymi mu grożą, poważnie zaszkodziłyby Chinom, gdyby nie były blefem. Czy warto ryzykować kraj dla jakiegoś xiaozhen (osoby kierującej się własnym interesem)? W końcu ropę pochodzącą z jego kraju można łatwo pozyskać gdzie indziej.
Ale dwa względy, ważniejsze niż ekonomia, przemawiają przeciwko temu. Po pierwsze, sprzedanie wasala Trumpowi oznaczałoby uznanie jego wyższości. Dla przywódcy ludzkości, za jakiego uważa się Xi, jest to raczej niemożliwe.
Po drugie, znalezienie zastępstwa dla rosyjskich dostaw energii będzie łatwe tylko wtedy, gdy nie będzie wojny globalnej. Atak na Tajwan, do którego przygotowują się Chiny, może oznaczać właśnie taką wojnę. Wtedy ropa i gaz z Rosji staną się niezastąpione.
Dlatego dla chińskiego władcy i jego popleczników sojusz z Rosją, której nie lubią, i jej przywódcą, którego nie szanują, jest ważny i drogi. I nie porzucą go dla handlu z Europą i Ameryką.
***
Interesy obu władców tak dobrze się uzupełniają, że nie sposób ich rozdzielić. Przynajmniej do czasu, aż świat się zmieni.
Rozumiem, że brzmi to bardziej jak fabuła serialu fantasy niż typowa analiza polityczna. Ale cóż poradzić? Logika globalnych konfliktów w XXI wieku coraz bardziej przypomina “Grę o tron”.
Artykuł powstał na podstawie tłumaczenia tekstu z serwisu The Moscow Times. Jego autorem jest Sergiej Szelin. TUTAJ możecie wesprzeć najstarszy niezależny portal medialny w Rosji.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Bądź na bieżąco! Obserwuj nas w Wiadomościach Google.
