Wojna Rosji zmienia Europę. Ekspert ostrzega przed iluzją bezpieczeństwa
“Oni nie przyjdą i nie pomogą” — pisze Morozow, opisując moment, w którym europejska wiara w trwałość NATO i amerykańskie gwarancje zaczyna się kruszyć. Ukraina, dziś kluczowy bufor i militarny bastion kontynentu, nie jest rozwiązaniem, lecz ostrzeżeniem: wyczerpana wojną, demograficznie osłabiona, nie udźwignie w nieskończoność roli europejskiego tarcza. Tymczasem Europa waha się, sparaliżowana własną historią, lękiem przed suwerennością i rosnącą zależnością od Chin. Esej Morozowa to nie akademicka analiza — to alarm. Bez wspólnej woli, Europa zachowa instytucje, ale straci zdolność do obrony własnej przyszłości.
Europa bez gwarancji. Ukraina, NATO i koniec iluzji bezpieczeństwa
Agresja Moskwy nie pozostawia – w długiej perspektywie – żadnego alternatywnego scenariusza. Aleksander Morozow przekonuje, że Ukraina przestaje być jedynie odbiorcą pomocy Zachodu i stopniowo przekształca się w głównego gwaranta suwerenności europejskiego kontynentu. Jej odporność, zdolność mobilizacji i skuteczny opór wobec rosyjskiej machiny wojennej są zasobem, który – przynajmniej teoretycznie – mógłby zostać przeniesiony na kilka państw europejskich.
Morozow nazywa ten proces „wymuszonym odrodzeniem”. Jest ono odpowiedzią zarówno na bezwład Kremla pogrążonego w wojnie, jak i na długotrwałe korzystanie przez Europę z „dywidendy pokoju”, wypracowanej po zwycięstwie Zachodu w zimnej wojnie. W tym sensie Europa znów kształtowana jest przez kryzysy – zgodnie z wizją Jeana Monneta, jednego z ojców założycieli Unii Europejskiej.
Jednocześnie dawno dyskutowana „chimera jedności europejskiej” – idea konfederacji, którą po raz pierwszy sformułował Joachim von Ribbentrop w 1940 roku (choć wówczas dotyczyła ona wyłącznie krajów podbitych przez III Rzeszę) – nie wyjaśnia dzisiejszego rozłamu w sojuszu atlantyckim. Izolacjonizm Stanów Zjednoczonych ucieleśnia bowiem to, co Morozow określa mianem „erozji woli strategicznej”. W efekcie słynna zdolność adaptacyjna Europy okazuje się nie atutem, lecz niebezpieczną iluzją, opartą na zewnętrznych gwarancjach bezpieczeństwa.
„Oni nie przyjdą i nie pomogą”
Przez dekady bezpieczeństwo europejskie pozostawało poza zasięgiem realnej europejskiej woli politycznej. Jego gwarant – wraz z kluczowymi decyzjami – znajdował się poza kontynentem. Bezpieczeństwo traktowano jako oczywistość, nie jako zadanie. Po zakończeniu zimnej wojny Europa mogła pozwolić sobie na luksus procedur, kompromisów i powolnego podejmowania decyzji właśnie dlatego, że fundament przetrwania pochodził z zewnątrz.
Ta ontologia bezpieczeństwa załamała się nie w momencie rosyjskiej inwazji na Ukrainę, lecz wtedy, gdy zewnętrzny gwarant zasygnalizował gotowość zrzucenia z siebie tej odpowiedzialności. Amerykańska niechęć do dalszego podtrzymywania modelu, który sama narzuciła Europejczykom „aby przestali ze sobą walczyć”, przerodziła się w systemowe pęknięcie.
Bezpieczeństwo przestało być egzogeniczne i niepodzielne – stało się fragmentaryczne. Paradoksalnie trafnie oddaje to pojęcie „niepodzielności bezpieczeństwa”, używane przez Siergieja Ławrowa. Każdy region Europy zaczął na nowo budować własne modele obronne, bez paneuropejskiej wyobraźni strategicznej. Europa jako całość okazała się instytucjonalnie i kulturowo nieprzygotowana do uznania bezpieczeństwa za własną odpowiedzialność.
Systemy parlamentarne, doskonale dostosowane do czasu pokoju, nie są zdolne do podejmowania szybkich, ryzykownych i egzystencjalnych decyzji. Symbolicznym przykładem była czternastogodzinna debata nad finansowaniem Ukrainy. Europa reaguje na kryzys, ale nie przekłada go na spójną strategię – osłabiając tym samym rolę Ukrainy jako realnej granicy i gwaranta bezpieczeństwa kontynentu.
Subtelne pęknięcia w europejskiej duszy
Morozow wiąże obecną zdolność adaptacyjną Europy z procesami od Maastricht po Brexit. Wojna w Ukrainie zakończyła bowiem porządek dwubiegunowy i skonsolidowała zagrożenia „od Niemna po Ren”. Jednocześnie kryzysy energetyczne pogłębiły podział między Wschodem a Zachodem, wzmacniając niezadowolenie w krajach takich jak Węgry czy Słowacja.
Populizm, żerujący na zmęczeniu wojną, podkopuje zaufanie do idei zjednoczonej Europy. Kremlowska propaganda wykorzystuje to chirurgicznie: karmi niemieckich przemysłowców nostalgią za Ostpolitik, podsyca polskie lęki związane z doświadczeniem zdrady w 1939 roku, a na Węgrzech odwołuje się do traumy Trianon.
Nie jest to już wyłącznie propaganda, lecz ingerencja w zranioną europejską tożsamość. Ujednolicone postrzeganie zagrożenia rozpada się na konkurujące ze sobą narracje historyczne. W efekcie niszczone jest samo pojęcie tego, co Europa miałaby wspólnie chronić.
NATO bez NATO
Rozpad NATO – nawet częściowy – miałby natychmiastowe skutki. Rosja zniwelowałaby swoje bezpośrednie granice, Chiny wykorzystałyby próżnię, anektując Tajwan, a Europa rozpadłaby się na bloki: rdzeń francusko-niemiecki dążący do jedności nuklearnej, Międzymorze powielające historyczne błędy, regionalne pakty obronne w Europie Północnej i Środkowej oraz luźne sojusze śródziemnomorskie.
Pojawiające się pomysły pozyskiwania broni jądrowej przez kolejne państwa nie są dowodem siły, lecz symptomem rozpadu wspólnego języka bezpieczeństwa. To powrót do XIX-wiecznej logiki strachu i równowagi zagrożeń, która nie wzmacnia Europy, lecz ją destabilizuje.
Ukraina: niezbędna, lecz niewystarczająca
Ukraina – nawet bez odzyskanych terytoriów – pozostaje największą przestrzenią bezpieczeństwa w Europie, jednym z kluczowych zasobów rolnych świata, węzłem energetycznym i militarną barierą przeciwko dalszej agresji Rosji. Inwestycje w jej odbudowę stały się symbolem europejskiego przetrwania.
Paradoks polega na tym, że Ukraina jest jednocześnie niezbędna i przeciążona. Nie jest w stanie samodzielnie udźwignąć roli gwaranta bezpieczeństwa kontynentu. Europa deleguje na nią odpowiedzialność, aby odroczyć własny wybór. Długa wojna wzmacnia europejską spójność, jednocześnie niszcząc kraj, który ją podtrzymuje.
Zmęczenie Ukrainy zwiększa ryzyko niestabilności. „Kwestionowany pokój” może rozbić samego gwaranta, prowadząc do chaosu, przed którym ostrzegał już Wałerij Załużny.
Europa przed wyborem
Stany Zjednoczone wycofują się z roli gwaranta, Rosja niszczy europejskie bezpieczeństwo militarnie, a Chiny – poprzez zależności gospodarcze – czynią europejską suwerenność praktycznie niemożliwą. Europa stoi przed sprzecznością: musi się uniezależnić, będąc jednocześnie głęboko powiązana gospodarczo z mocarstwem sprzymierzonym z jej głównym zagrożeniem.
Europa bez NATO nie musi być katastrofą. Katastrofą jest Europa bez woli – zachowująca instytucje, lecz tracąca zdolność do obrony własnej przyszłości. Albo kontynent podejmie bolesną decyzję o realnej suwerenności, albo stanie się przestrzenią zarządzaną z zewnątrz.
W tym sensie kryzys nie jest końcem Europy, lecz ostatnią szansą na jej prawdziwe odrodzenie.
Artykuł powstał na podstawie tłumaczenia tekstu z serwisu The Moscow Times. Jego autorem jest Aaron Lea (specjalista ds. prawnych aspektów cyberbezpieczeństwa) oraz Borukh Taskin (niezależny analityk finansowy). TUTAJ możecie wesprzeć najstarszy niezależny portal medialny w Rosji.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Bądź na bieżąco! Obserwuj nas w Wiadomościach Google.
